Jarraian datorren zerrendak euskal literaturaren ahots ezberdinak nahasten ditu, izen entzutetsuak eta hasiberriagoak bilduz, eta horiek guztiek euskal letren dream team moduko bat osatzen dute. Hauetariko obra batzuk hainbat hizkuntzara itzuli dira, hamaika sari jaso dituzte eta, kasu batzuetan, euren historiak zinemara eraman dira. Hona hemen euskal literatura ulertu eta gozatzeko mende honetan idatzi diren ezinbesteko 10 liburu.
1. Prako tranbia (Unai Elorriaga, 2001)
Unai Elorriagak 2002an SPrako tranbia lanarengatik Espainiako Narratiba Saria irabazi zuenean, 29 urte besterik ez zituen. Bere lehen eleberriak euskal idazleen belaunaldi berri bati ateak ireki zizkion, eta literaturaren panorama irauli egin zuen. Zertan datza bere obra honek? Zergatik da horren berezia? Zein zen idazle gazte hura? Lucas, Marcos eta Mariaren istorioak gaztaroaren eta zahartzaroaren arteko harremana kontatzen du, estilo original batez lagunduta. Aitzol Aramaiok eleberria zinera eraman zuen Un poco de chocolate filmarekin. “Unai Elorriagarena lantzean behin soilik agertzen den liburu horietakoa da”, idatzi zuen Felipe Juaristik El Diario Vascon. Liburua Elorriagak berak itzuli zuen gaztelerara, Un tranvía en SP izenarekin; horrez gain, beste 7 hizkuntzetara ere: bulgariera, estoniera, katalana, galiziera, alemaniera, serbiera eta italiera.
2 Lagun izoztua (Joseba Sarrionaindia, 2001)
Joseba Sarrionandia euskal literaturako idazlerik bikainenetakoa da; baita enigmatikoenetakoa ere: Martuteneko espetxetik ihes egin zuen 1985an, Imanol musikariaren bozgorailuetan sartuta, eta ezkutaturik egin ditu ia 30 urte; azken urteotan Kuban bizi dela jakin den arte. Lagun Izoztua eleberriak arrakasta izan zuen salmentetan, eta euskarazko prosa idatzizko Kritikaren Saria erdietsi zuen. Exilioa gai nagusi hartuta, ‘Sarri’ autobiografia bat idaztetik gertuen izan den aldia da hau: “Nahiz eta fikzioa izan, oso engaiatua sentitu naiz eleberriko pertsonaia eta egoerekin”, azaldu zuen Argia aldizkarian. Eleberri hau gaztelerara itzulia izan zen, El hombre congelado izenburuarekin, eta baita italiera eta alemanierara ere.
3 Soinujolearen semea (Bernardo Atxaga, 2003)
Nazioarteko izen handi baten aurrean gaude. Obabakoak (1988) lanaren arrakastaren ostetik, Bernardo Atxagak argitaratu duen obra oro izan da entzutetsua. Eta, oro har, arrakasta horren efektua ainbat norabidetan biderkatu da. Soinujolearen Semea obraren kasua paradigmatikoa da: 2012an antzerki-obra baterako moldaketa aipagarria izan zuen eta, 2019an, zinera eraman zuen Fernando Bernuesek. Horrez gain, hamasei hizkuntzatara itzuli da dagoeneko obra hau: bulgariera, gaztelera, katalana, daniera, alemaniera, frantsesa, galiziera, italiera, nederlandera, poloniera, errusiera, esloveniera, suediera, ingelesa, greziera eta turkiera. Atxagak eleberri honetan bere kontakizunik pertsonalen eta adierazgarrienetarikoa garatzen du: Joseba eta David izeneko bi protagonisten arteko adiskidetasuna, Gerra Zibiletik hasita XX mende amaierara bitarte.
4. Bilbao-New York-Bilbao (Kirmen Uribe, 2009)
Beste debut aipagarri bat. Kirmen Uribek arrakasta itzela izan zuen bere lehen eleberriarekin, eta garaiko sari gehienak eraman zituen, Espainiako Narratiba Saria eta Kritikaren euskarazko Saria, besteak beste. Auto-fikzioaren uretan igerian, kontakizuna Bilbotik New Yorkeko JFK aireporturako hegaldi batean gauzatzen da, eta familia bereko hiru belaunaldiren historia kontatzen du. Ondarroako idazleak sarritan hartu ohi du parte nazioarteko literatura topaketetan. “Uribe Euskal Herrian erroturik dago, baina bere narratiba guztiz unibertsala da”, dio The Harvard Book Review argitalpenak. Bilbao-New York-Bilbao 13 hizkuntzatara itzuli da dagoeneko: gaztelera, katalana, galiziera, portugesa, errusiera, georgiera, frantsesa, bulgariera, japoniera, serbiera, albaniera, ingelesa eta esloveniera.
5. Twist (Harkaitz Cano, 2012)
Harkaitz Cano euskal literaturako multitasking izen horietakoa da: literatura itzultzailea da, pop arima du (telebistako gidoilari izan zen eta komikiaren munduari erabat lotua dago) eta, berak aitortu bezala, “musikari frustratua” da. Twist lanarekin, bere laugarren eleberria, bigarren Euskadi Literatura Saria irabazi zuen, beste hainbat aintzatespenekin batera, eta dozena erdi hizkuntzatara izan da itzulia: gaztelera, ingelesa, italiera, bulgariera eta serbiera. Fikziozko istorio bat kontatu arren, liburua euskal gizartearen belaunaldi oso bat markatu zuen gertaera batekin hasten da: Jose Antonio Lasa eta Jose Ignacio Zabala ETAkideek GAL talde parapolizialaren eskuetan jasan zuten bahiketa, tortura eta heriotza.
